26-07-2014, 05:06 PM
Prema gledištu jednog onomatologa po dvostrukom srednjenemačkom izgovoru reči Zech – Tech za rudarsku jamu, dobila je ime reka Ćehotina, što bi trebalo da znači: reka koja protiče kroz rudišta.To, naravno, nije tačno. Zna se, naime, da ime Ćehotine potiče od stare srpske osnove tjeh – od koje je izveden naziv Tješen za izvorišni predeo i krak reke.Pored toga, u srpskom jeziku reka koja teče kroz orudnjeno zemljište obično se naziva rudnica. I pored toga, sudeći po značajnim tragovima starog rudarenja u pljevaljskom kraju, od izvora Ćehotine, kroz porečje njenih pritoka sve do ušća u Drinu, Ćehotina bi se odista mogla smatrati rekom koja protiče kroz rudišta. Najveći broj starih nalazišta rude i rudnika danas je zaboravljen, a o njima nema ni predanja. Samo su se u nekim toponimima, vezanim za postojanje rudnih žila, kopanje i vađenje rude i njenu preradu, sačuvali tragove antičkog i srednjovekovnog rudarenja.
Od veoma razvijenog i dobro organizovanog rimskog rudarstva u srpskom jeziku ima malo ostataka, internacionalni termin metal i zgura (latinski scauria, scoria). U rimskim rudnicima, nazvanim – metalla, radili su u pljevaljskom kraju domorodački rudari, romanizovani Pirusti, čija su neka imena uklesana na nadgrobnim spomenicima iz Komina. Vodeći računa o stalnim i narastajućim potrebama države, Rimljani su organizovano preselili grupu Pirusta koji su otvorili rudnike u Erdelju.
Doseljavajući se na balkanske prostore Srbi su sa sobom doneli određena znanja o vađenju i preradi rude, pre svega gvožđa, o ispiranju zlata iz reka i plitkih rudnih žila. O tome govore imena Kopaonika i Rudnika i mnogobrojni toponima nazvani plakaonica po ispiranju rude. Novu tehnologiju rudarenja i nemačku terminologiju, zajedno sa svojim gradskim uređenjem donose u srpsku državu saski rudari.
Istim putem kojim su nekada iseljeni Pirusti, ali u inverznom pravcu, Sasi su dospeli iz Erdelja u Srbiju. Prvi put se pojavljuju u Brskovu kod Mojkovca na reci Tari u vreme kralja Uroša I sredinom XIII veka.Opremljeni rudarskim priručnikom, poput Agrikolino i dela De re metallica, prvo su tragali za ostacima antičkih napuštenih rudarskih okana i na njima otpočeli primenu svojih znanja i bolje tehnologije.Tako su od rimskih metalla postale mnogobrojne metaljke širom srpskih zemalja.
Između sela Mironići i Boljanići, severozapadno od Pljevalja, nalazi se zaselak Metaljka, a prema severu proteže se planina Kovač sa vrhovima Gvozd (1367 m) i Crvena stijena (1335 m). Na Kovač se nastavlja planina Metaljka (1394 m) sa istoimenim selom, jugoistočno od Čajniča. Gvozd je opšti slovenski naziv za metal uopšte, posebno gvožđe ili željezo, a planina Kovač i istoimeno planinsko selo dobili su ime po ljudima koji su se bavili jednim od najstarijih zanata – kovom gvožđa i drugih metala i kovanjem alatki i oružja. Sačuvani toponimi pokazuju da je planinski kompleks Kovača, sa dve Metaljke, Gvozdom i Crvenom stijenom, nazvanoj po crvenoj boji oksidne rude gvožđa, bio rudarski revir gvozdene rude sa dugom eksploatacijom, u rimskom dobu, kao i u srednjem veku.
Složeni proces rudarenja uključivao je visoko specijalizovanu podelu različitih poslova, pronalaženje rudne žile, otvaranje okna, kopanje i vađenje rude. Svaki radnik u tome poslu, određena mesta i faze rada imali su posebni naziv, najvećim delom preuzet iz saskog rudarstva. O tome svedoči Zakon o rudnicima despota Stefana Lazarevića iz 1412. godine, zasnovan na saskom rudarskom pravu, koji su u celosti preuzeli turski rudarski zakoni iz XV i XVI veka.Razuđena nemačka terminologija prilagođena je srpskom jezičkom sistemu u toj meri da je nekada teško prepoznati izvornu reč. I pored toga, postoje toponimi na velikim i poznatim rudištima, kako srpski, tako i oni za koje je jasno da su nemačkog porekla, čije pravo značenje nisu zabeležili izvori. Moguće je da ime sela Glisnice, sa znatnim depozitom lignita, koje se nalazi južno od Metaljke u Boljanićima, potiče od nemačke reči gliztem – sijati. U severoistočnom delu sela podiže se brdo Štur (1036 m, od nemačkog Sturz. Naziv se proširio svuda po srpskoj državi gde se rudarilo u srednjem veku, dobijajući u srpskoj govornoj sredini semantičko obeležje gologa vrha ili planinske kose na orudnjenoj planini. Na Rudniku, jednom od najvećih rudarskih kompleksa u srednjem veku, postoji Veliki, Mali i Prlinski Šturac. Pod gradom Kožljem na Pčinji pored brda Štur je planina Srebrnik i selo Rudari. U Pustoj reci kod Lebana postoji selo Štulac sa mahalama Donji i Gornji Štulac. Selo se u prvoj polovini XV veka nazivalo Caričina, po ruševinama kompleksa Caričinog grada (Justiniana Prima).8 Severozapadni deo Durmitora naziva se Štulac, istim imenom kao i njegova dva vrha, Veliki i Mali Štulac. Kao i Štur kod Glisnice, Štulac na Durmitoru jedini je, i pouzdan dokaz da se tu u srednjem veku rudarilo.
Na severozapadnim ograncima planine LJubišnje ispod Golog Vjetrenika, a između dve planinske kose – Mojkovac i Šuplja stijena, izvire potok Mjedenik, protiče kroz selo Petine i kod brda Mjedenik uliva se u Ćehotinu. Nazvan je po starom imenu za bakar – mjed.
Istog porekla je Medeno gumno u Brskovu kod Mojkovca, Mjedeno brdo u selu Kičavi, severoistočio od Tomaševa,i brdo(1396 m), između izvorišnog dela Kozničke reke i Ćehotine, koje leži južno od ruševina srednjovekovnog grada Koznika. Ma karti srpskog Generalštaba iz 1892. godine ubeleženo je kao Mjedanice. Ostaci zgure kod Koznika i ime brda potvrđuju eksploataciju bojenih metala, bakra, verovatno i srebra. Rudnik je napušten, grad ostao u ruševinama, a pridošlo stanovništvo nije razumelo pravo značenje imena brda sa ležištima bakarne rude. Danas se to uzvišenje naziva Mejdanica.
Drugačija je bila sudbina rudnika kod Šuplje stijene. Kada je 1950. godine obnovljen rudnik, otvorena su stara okna, pronađeni stari rudarski hodnici i alatke. Selo Šula u neposrednoj blizini, u kome su podignute zgrade za potrebe rudnika, verovatno je dobilo ime po nekom nemačkom rudarskom terminu.9 Plavče brdo u selu Petine, kroz koje teče potok Mjedenik, vezuje se za glagol plaviti, koji u rudarskoj terminologiji obeležava topljenje rude, a plavčar je bio topioničar.10 Još jedno Plavče brdo (1164 – 1037 m) proteže se između reka LJuboviđe i LJešnice, severno od Tomaševa. U izvorišnom delu JBešnice na planini Lisi je kupasto brdo Metaljka (1119 m.
Od veoma razvijenog i dobro organizovanog rimskog rudarstva u srpskom jeziku ima malo ostataka, internacionalni termin metal i zgura (latinski scauria, scoria). U rimskim rudnicima, nazvanim – metalla, radili su u pljevaljskom kraju domorodački rudari, romanizovani Pirusti, čija su neka imena uklesana na nadgrobnim spomenicima iz Komina. Vodeći računa o stalnim i narastajućim potrebama države, Rimljani su organizovano preselili grupu Pirusta koji su otvorili rudnike u Erdelju.
Doseljavajući se na balkanske prostore Srbi su sa sobom doneli određena znanja o vađenju i preradi rude, pre svega gvožđa, o ispiranju zlata iz reka i plitkih rudnih žila. O tome govore imena Kopaonika i Rudnika i mnogobrojni toponima nazvani plakaonica po ispiranju rude. Novu tehnologiju rudarenja i nemačku terminologiju, zajedno sa svojim gradskim uređenjem donose u srpsku državu saski rudari.
Istim putem kojim su nekada iseljeni Pirusti, ali u inverznom pravcu, Sasi su dospeli iz Erdelja u Srbiju. Prvi put se pojavljuju u Brskovu kod Mojkovca na reci Tari u vreme kralja Uroša I sredinom XIII veka.Opremljeni rudarskim priručnikom, poput Agrikolino i dela De re metallica, prvo su tragali za ostacima antičkih napuštenih rudarskih okana i na njima otpočeli primenu svojih znanja i bolje tehnologije.Tako su od rimskih metalla postale mnogobrojne metaljke širom srpskih zemalja.
Između sela Mironići i Boljanići, severozapadno od Pljevalja, nalazi se zaselak Metaljka, a prema severu proteže se planina Kovač sa vrhovima Gvozd (1367 m) i Crvena stijena (1335 m). Na Kovač se nastavlja planina Metaljka (1394 m) sa istoimenim selom, jugoistočno od Čajniča. Gvozd je opšti slovenski naziv za metal uopšte, posebno gvožđe ili željezo, a planina Kovač i istoimeno planinsko selo dobili su ime po ljudima koji su se bavili jednim od najstarijih zanata – kovom gvožđa i drugih metala i kovanjem alatki i oružja. Sačuvani toponimi pokazuju da je planinski kompleks Kovača, sa dve Metaljke, Gvozdom i Crvenom stijenom, nazvanoj po crvenoj boji oksidne rude gvožđa, bio rudarski revir gvozdene rude sa dugom eksploatacijom, u rimskom dobu, kao i u srednjem veku.
Složeni proces rudarenja uključivao je visoko specijalizovanu podelu različitih poslova, pronalaženje rudne žile, otvaranje okna, kopanje i vađenje rude. Svaki radnik u tome poslu, određena mesta i faze rada imali su posebni naziv, najvećim delom preuzet iz saskog rudarstva. O tome svedoči Zakon o rudnicima despota Stefana Lazarevića iz 1412. godine, zasnovan na saskom rudarskom pravu, koji su u celosti preuzeli turski rudarski zakoni iz XV i XVI veka.Razuđena nemačka terminologija prilagođena je srpskom jezičkom sistemu u toj meri da je nekada teško prepoznati izvornu reč. I pored toga, postoje toponimi na velikim i poznatim rudištima, kako srpski, tako i oni za koje je jasno da su nemačkog porekla, čije pravo značenje nisu zabeležili izvori. Moguće je da ime sela Glisnice, sa znatnim depozitom lignita, koje se nalazi južno od Metaljke u Boljanićima, potiče od nemačke reči gliztem – sijati. U severoistočnom delu sela podiže se brdo Štur (1036 m, od nemačkog Sturz. Naziv se proširio svuda po srpskoj državi gde se rudarilo u srednjem veku, dobijajući u srpskoj govornoj sredini semantičko obeležje gologa vrha ili planinske kose na orudnjenoj planini. Na Rudniku, jednom od najvećih rudarskih kompleksa u srednjem veku, postoji Veliki, Mali i Prlinski Šturac. Pod gradom Kožljem na Pčinji pored brda Štur je planina Srebrnik i selo Rudari. U Pustoj reci kod Lebana postoji selo Štulac sa mahalama Donji i Gornji Štulac. Selo se u prvoj polovini XV veka nazivalo Caričina, po ruševinama kompleksa Caričinog grada (Justiniana Prima).8 Severozapadni deo Durmitora naziva se Štulac, istim imenom kao i njegova dva vrha, Veliki i Mali Štulac. Kao i Štur kod Glisnice, Štulac na Durmitoru jedini je, i pouzdan dokaz da se tu u srednjem veku rudarilo.
Na severozapadnim ograncima planine LJubišnje ispod Golog Vjetrenika, a između dve planinske kose – Mojkovac i Šuplja stijena, izvire potok Mjedenik, protiče kroz selo Petine i kod brda Mjedenik uliva se u Ćehotinu. Nazvan je po starom imenu za bakar – mjed.
Istog porekla je Medeno gumno u Brskovu kod Mojkovca, Mjedeno brdo u selu Kičavi, severoistočio od Tomaševa,i brdo(1396 m), između izvorišnog dela Kozničke reke i Ćehotine, koje leži južno od ruševina srednjovekovnog grada Koznika. Ma karti srpskog Generalštaba iz 1892. godine ubeleženo je kao Mjedanice. Ostaci zgure kod Koznika i ime brda potvrđuju eksploataciju bojenih metala, bakra, verovatno i srebra. Rudnik je napušten, grad ostao u ruševinama, a pridošlo stanovništvo nije razumelo pravo značenje imena brda sa ležištima bakarne rude. Danas se to uzvišenje naziva Mejdanica.
Drugačija je bila sudbina rudnika kod Šuplje stijene. Kada je 1950. godine obnovljen rudnik, otvorena su stara okna, pronađeni stari rudarski hodnici i alatke. Selo Šula u neposrednoj blizini, u kome su podignute zgrade za potrebe rudnika, verovatno je dobilo ime po nekom nemačkom rudarskom terminu.9 Plavče brdo u selu Petine, kroz koje teče potok Mjedenik, vezuje se za glagol plaviti, koji u rudarskoj terminologiji obeležava topljenje rude, a plavčar je bio topioničar.10 Još jedno Plavče brdo (1164 – 1037 m) proteže se između reka LJuboviđe i LJešnice, severno od Tomaševa. U izvorišnom delu JBešnice na planini Lisi je kupasto brdo Metaljka (1119 m.