04-04-2014, 09:21 PM
Monahe su i hajduci poštovali
Većina pravoslavnih sveštenika u Beogradskom pašaluku bili su doseljenici (ili prva generacija njihovog potomstva) pristigli pretežno iz graničarskih dinarskih predela, pa u tim surovim vremenima nije bila retkost da su neki u svoj biografiji imali i hajdučku prošlost. Iz starog kraja preneli su i dotadašnji način života, bavili su se, kao i njihovi susedi, poljoprivredom i stočarstvom, a neki stekli i znatna imanja, velika gotovo kao pravi spahiluci.
Od ostalih seljaka razlikovali su se samo po tome što su, pored bogoslužbenih knjiga, posedovali ruske bukvare i gramatike, pa su njihova deca, čak i ženska, rano naučila da čitaju. Ako bi se sveštenički poziv u familiji ugasio, bogoslužbene knjige, sinđelije, ikone i krstovi poklanjani su parohijskim crkvama ili obližim manastirima, mada je bilo i potomaka koji su ih prodavali.
Radi školovanja, neki su budući sveštenici odlazili i u udaljene oblasti. Vizitacijom fruškogorskih manastira 1735. ustanovljeno je da četvrtina učenika potiče iz Osmansog carstva. Za sveštenički poziv obrazovali su se prvo u Pokrovo-bogorodičnoj školi mitropolita Pavla Nenadovića, a od njenog ustanovljenja 1794. i Karlovačkoj bogosloviji. U manastirima Petkovica, Bogovađa i Dokmir pored osnova pismenosti i teološkog znanja učenici su podučavani umetnosti ikonopisanja, duboreza i kamenoreza. Međutim, bilo je južno od Save i Dunava i sveštenika koji su studirali u Pešti, Požunu ili Segedinu, stakavši znatno šire obrazovanje od onog neophodnog za vršenje duhovene misije.
Posebnost svešteničkog poziva doprinela je i stvaranju brojnih svešteničkih porodičnih loza, isprepletanih rodbinskim vezama jer se vodilo računa da se budući sveštenici žene upravo iz svešteničkih kuća. Međutim, mada česta, ta pojava nije dovela do stvaranja nekakvog posebnog, zatvorenog svešteničkog staleža.
Iako su pravoslavni kaluđeri kod građanskih vlasti, kao i pretpostavljenih crkvenih arhijereja, bili u gotovo istom pravnom položaju kao mirski sveštenici, njihov svakodnevni život, uređen crkvenim tipikom, bio je sasvim drugačiji. Monaška bratstva popunjavali su učenici koji su prvobitno bili došli kod pojedinih uglednih kaluđera radi opismenjavanja, dolaskom obudovelih sveštenika, po tada strogo primenjivanom pravilu obavezni da prime postrig, ali su najbrojniji bili obični ljudi iz naroda, koji su želeli da žive moralno što čistijim životom ili okaju grehove iz prošlosti.
Pre nego što bi postali članovi bratstva, kandidati su morali da najmanje tri godine žive po strogim pravilima iskušeništva, da bi nakon toga, ako bi mišljenje duhovnog oca bilo povoljno, primali postrig. Odsecanje kose i zamena svetovne odeće kaluđerskom rizom označavali su raskid sa svetovnim životom. Pošto bi položili tri zaveta (na siromaštvo, poslušnost i bezbračnost) dotadašnja imena bila su im zamenjivana monaškim.
S obzirom da su parohije često nasleđivane u svešteničkoj porodici, vernici su svoje lokalne parohe uglavnom smatrali kao sebi ravne, obične ljude, s kojima su odrastali i poznavali ih iz vremena pre nego što su rukopoloženi. S takvim sveštenikom, koji je kao i ostali seljaci orao, sekao šumu i gajio stoku, neretko su obični ljudi mogli i da se posvađaju zbog najobičnijih, svetovnih razloga. I zbog svog asketskog načina života monasi su uživali veliko poštovanje, čak i kod odmetnike od zakona hrišćanske vere. Cinjenicu da ih, dok su skupljali milostinju, nisu napadali ni hajduci, iako su sa sobom nosili novac, zapazili su i habzbruški vojni krugovi, pa su ih zbog toga smatrali najpogodnijim za obaveštajne misije.
Nisu, naravno, duhovnicima, ispovedali svoje grehove samo hajduci, već i obični ljudi. Revnosni sveštenici ili monasi uspevali su čak i starešine porodica da ubede u neophodnost ispovesti bar jednom godišnje. Prilikom ispovedi, glava kuće je poslednja dolazila na red, tek pošto bi se uverio da su njegovi ostali bližnji obavili svoju dužnost. Ispovedniku su poveravane stvari koje su za ostale ljude u okruženju zauvek ostale tajna, osim ako onaj ko se ispovedao izričito nije tražio da se to prenese nekom trećem licu. Pored brige o spasenju duše, u nedostatku posebnih medicinskih ustanova, duhovnicima su poveravane i najintimnije stvari koje su se ticale duševnog i telesnog zdravlja pojedinaca, nepoznate i njegovim bližnjim.
Da bi lečili bolesti, pojedini manastiri s vremenom su postali prava riznica znanja, zasnovanih pre svega na iskustvima narodne medicine. Skromna hiruška i farmaceutska znanja imali su i pojedini monasi-lutalice, ali su njihovi nestručni pokušaji operacije gušavosti, ili čak pojedinih tumora, ponekad ostavljali nepopravljive posledice po zdravlje pacijenata. Manastiri Vraćevšnica i Kalenić su postali specijalizovali centri gde su primani bolesnici s jakim epileptičnim napadima ili oni koji su bili teško duševno oboleli, pa u tom stanju počinili ubistva ili razbojništva. Posle završenog lečenja, puštani su kući, uz pisane potvrde lokalnim vlastima da su izlečeni i da im se to što su počinili u bolesti biše ne sme uzimati za zlo
Većina pravoslavnih sveštenika u Beogradskom pašaluku bili su doseljenici (ili prva generacija njihovog potomstva) pristigli pretežno iz graničarskih dinarskih predela, pa u tim surovim vremenima nije bila retkost da su neki u svoj biografiji imali i hajdučku prošlost. Iz starog kraja preneli su i dotadašnji način života, bavili su se, kao i njihovi susedi, poljoprivredom i stočarstvom, a neki stekli i znatna imanja, velika gotovo kao pravi spahiluci.
Od ostalih seljaka razlikovali su se samo po tome što su, pored bogoslužbenih knjiga, posedovali ruske bukvare i gramatike, pa su njihova deca, čak i ženska, rano naučila da čitaju. Ako bi se sveštenički poziv u familiji ugasio, bogoslužbene knjige, sinđelije, ikone i krstovi poklanjani su parohijskim crkvama ili obližim manastirima, mada je bilo i potomaka koji su ih prodavali.
Radi školovanja, neki su budući sveštenici odlazili i u udaljene oblasti. Vizitacijom fruškogorskih manastira 1735. ustanovljeno je da četvrtina učenika potiče iz Osmansog carstva. Za sveštenički poziv obrazovali su se prvo u Pokrovo-bogorodičnoj školi mitropolita Pavla Nenadovića, a od njenog ustanovljenja 1794. i Karlovačkoj bogosloviji. U manastirima Petkovica, Bogovađa i Dokmir pored osnova pismenosti i teološkog znanja učenici su podučavani umetnosti ikonopisanja, duboreza i kamenoreza. Međutim, bilo je južno od Save i Dunava i sveštenika koji su studirali u Pešti, Požunu ili Segedinu, stakavši znatno šire obrazovanje od onog neophodnog za vršenje duhovene misije.
Posebnost svešteničkog poziva doprinela je i stvaranju brojnih svešteničkih porodičnih loza, isprepletanih rodbinskim vezama jer se vodilo računa da se budući sveštenici žene upravo iz svešteničkih kuća. Međutim, mada česta, ta pojava nije dovela do stvaranja nekakvog posebnog, zatvorenog svešteničkog staleža.
Iako su pravoslavni kaluđeri kod građanskih vlasti, kao i pretpostavljenih crkvenih arhijereja, bili u gotovo istom pravnom položaju kao mirski sveštenici, njihov svakodnevni život, uređen crkvenim tipikom, bio je sasvim drugačiji. Monaška bratstva popunjavali su učenici koji su prvobitno bili došli kod pojedinih uglednih kaluđera radi opismenjavanja, dolaskom obudovelih sveštenika, po tada strogo primenjivanom pravilu obavezni da prime postrig, ali su najbrojniji bili obični ljudi iz naroda, koji su želeli da žive moralno što čistijim životom ili okaju grehove iz prošlosti.
Pre nego što bi postali članovi bratstva, kandidati su morali da najmanje tri godine žive po strogim pravilima iskušeništva, da bi nakon toga, ako bi mišljenje duhovnog oca bilo povoljno, primali postrig. Odsecanje kose i zamena svetovne odeće kaluđerskom rizom označavali su raskid sa svetovnim životom. Pošto bi položili tri zaveta (na siromaštvo, poslušnost i bezbračnost) dotadašnja imena bila su im zamenjivana monaškim.
S obzirom da su parohije često nasleđivane u svešteničkoj porodici, vernici su svoje lokalne parohe uglavnom smatrali kao sebi ravne, obične ljude, s kojima su odrastali i poznavali ih iz vremena pre nego što su rukopoloženi. S takvim sveštenikom, koji je kao i ostali seljaci orao, sekao šumu i gajio stoku, neretko su obični ljudi mogli i da se posvađaju zbog najobičnijih, svetovnih razloga. I zbog svog asketskog načina života monasi su uživali veliko poštovanje, čak i kod odmetnike od zakona hrišćanske vere. Cinjenicu da ih, dok su skupljali milostinju, nisu napadali ni hajduci, iako su sa sobom nosili novac, zapazili su i habzbruški vojni krugovi, pa su ih zbog toga smatrali najpogodnijim za obaveštajne misije.
Nisu, naravno, duhovnicima, ispovedali svoje grehove samo hajduci, već i obični ljudi. Revnosni sveštenici ili monasi uspevali su čak i starešine porodica da ubede u neophodnost ispovesti bar jednom godišnje. Prilikom ispovedi, glava kuće je poslednja dolazila na red, tek pošto bi se uverio da su njegovi ostali bližnji obavili svoju dužnost. Ispovedniku su poveravane stvari koje su za ostale ljude u okruženju zauvek ostale tajna, osim ako onaj ko se ispovedao izričito nije tražio da se to prenese nekom trećem licu. Pored brige o spasenju duše, u nedostatku posebnih medicinskih ustanova, duhovnicima su poveravane i najintimnije stvari koje su se ticale duševnog i telesnog zdravlja pojedinaca, nepoznate i njegovim bližnjim.
Da bi lečili bolesti, pojedini manastiri s vremenom su postali prava riznica znanja, zasnovanih pre svega na iskustvima narodne medicine. Skromna hiruška i farmaceutska znanja imali su i pojedini monasi-lutalice, ali su njihovi nestručni pokušaji operacije gušavosti, ili čak pojedinih tumora, ponekad ostavljali nepopravljive posledice po zdravlje pacijenata. Manastiri Vraćevšnica i Kalenić su postali specijalizovali centri gde su primani bolesnici s jakim epileptičnim napadima ili oni koji su bili teško duševno oboleli, pa u tom stanju počinili ubistva ili razbojništva. Posle završenog lečenja, puštani su kući, uz pisane potvrde lokalnim vlastima da su izlečeni i da im se to što su počinili u bolesti biše ne sme uzimati za zlo